K.P.M.

Na de tweede wereldoorlog heeft de K.P.M. een oorlogsmonument laten maken. Dit bestond uit een 7-tal glas-in-lood ramen in het trappenhuis van het hoofdkantoor te Jakarta met daarvoor op de overloop ("de brug") een bronzen beeld waarin een koker met een rol perkamentvellen waarop de namen van de gevallenen zijn vermeld. Op vier van de zeven glas-in-lood ramen staan onder het wapen van Amsterdam, de vlag van Nederland, het wapen van Batavia en de vlag van de K.P.M. de namen van de verloren gegane schepen. Op 11 maart 1950 vond de plechtige onthulling plaats, die werd beschreven in het personeelsblad de "Uitlaat" (ref. 1). Het circa 2 meter hoge bronzen beeld is een vrouwenfiguur, het zinnebeeld der Hoop voorstellend, die haar handen beschermend op de schouders legt van een Europese en een Indonesische vrouw.
Op het voetstuk staat een plaquette met de tekst:

Het beeld werd ontworpen door professor O. Wenckebach, een specialist op het gebied van oorlogsmonumenten. De glas-in-lood ramen werden door glazenier G. Rueter ontworpen.

Noot: In het boek 'De K.P.M. in Oorlogstijd' (ref. 2) staat voorin op een uitklapblad een afbeelding van de ramen. Het bronzen beeld is te zien naast pagina 256, de lijst van overleden medewerkers is opgenomen in bijlage A, de verloren gegane schepen in bijlage B, en de onderscheidingen in bijlage C. Een beschrijving van de symboliek van het gehele monument is te vinden op pagina's 302/303.

Toen de K.P.M. eind 1957 het land overhaast moest verlaten hebben een aantal hoofdkantoormedewerkers de koker uit het monument gehaald en meegenomen naar Singapore (ref. 3). Aldaar is de koker overhandigd aan de directie. Het raam en het bronzen beeld bleven achter in Jakarta.
Het gebouw wordt thans gebruikt door het Indonesische Departement van Scheepvaart en de ramen bestaan nog. Wat er met het bronzen beeld gebeurd is, is onbekend. Diverse mensen hebben er later tevergeefs navraag naar gedaan.
In Nederland heeft de K.P.M.-directie een nieuw marmeren oorlogsgedenkteken laten maken, waarin ook een ruimte is opgenomen voor de koker met de dodenrol. Dit monument kwam tegen de muur in de hal van het Scheepvaarthuis te staan en werd op 3 mei 1963 onthuld tijdens een ceremonie, waarbij diverse zeevarenden waren uitgenodigd. Een afbeelding is te zien in het verslag van de plechtigheid mei-nummer van de "De Uitlaat" (ref. 4) en later in de speciale uitgave van de Uitlaat:
'75 jaar Paketvaart' (ref. 5). Er werd hetzelfde marmer gebruikt als de bestaande muren en vormde daarmee één geheel.
Op de muur kwam een nieuwe plaquette met dezelfde tekst als op het voetstuk van het bronzen beeld had gestaan.

Toen de K.P.M. per 1 januari 1967 samenging met de K.J.C.P.L., bleef het gedenkteken nog enkele jaren in het Scheepvaarthuis te Amsterdam.
Omdat de bestaande sokkel niet voldeed voor een losse opstelling is een nieuw voetstuk ontworpen, waarop de bijbehorende gedenkplaat paste. Vervolgens verhuisde het naar de hal van het R.I.L.-hoofdkantoor te Hongkong en werd naast de oorlogsgedenkplaat van de J.C.J.L. geplaatst. Dit werd de leden van de vereniging medegedeeld op de Algemene Ledenvergadering op 6 november 1976 in "Krasnapolsky" te Amsterdam.
In het jaarboekje van 1977 verscheen een foto van de opstelling te Hongkong.

K.P.M. & K.J.C.P.L.

Kort daarna werd de fusie van de K.J.C.P.L. met de Nedlloyd afgerond en kwamen beide gedenktekens terug naar Nederland als bezit van de Nedlloyd.
In 1988 heeft de Nedlloyd de gedenktekens geschonken aan de Stichting Prins Hendrik te Egmond aan Zee, die ze daarna tentoon stelde in hun museum. De Stichting was een tehuis voor oud-zeevarenden met een eigen museum en bibliotheek.
De originele brief van 16 juni 1988 van de conservator van de Nedlloyd, waarin beide oorlogsgedenktekens aan het museum zijn geschonken, hangt ingelijst aan de muur. Aangezien op geen van beide gedenktekens een maatschappijnaam is vermeld, vormt deze brief het enige aanknopingspunt.
Voor de K.P.M. was de maatschappij afkorting overbodig omdat het originele oorlogsmonument in het K.P.M. gebouw stond. De Java-China-Japan Lijn (J.C.J.L.) daarentegen had in 1947 net een naamsverandering ondergaan omdat zij tezamen met de K.P.M.-buitenlijnen de nieuwe K.J.C.P.L. hadden gevormd, terwijl de oorlogsverliezen waren geleden onder de J.C.J.L.-vlag.
In 2006 ontstonden financiële problemen, die het voortbestaan van stichting in Egmond in de weg stonden. Gelukkig werd tijdig geld gevonden voor een volledige reorganisatie en renovatie. Het zorgcentrum is thans onderdeel van de Stichting Eckmunde. Het museum was een jaar gesloten.
Nadat het prachtig vernieuwde en uitgebreide zorgcentrum op 19 september 2007 feestelijk was geopend, legden onze voorzitter en de kringvoorzitter Haarlem/Den Haag een bloemstuk bij het K.P.M.-oorlogsgedenkteken. De vice-voorzitter en de penningmeester van onze K.J.C.P.L.-zustervereniging legden bloemen bij het J.C.J.L.-monument.

Het museum is van dinsdag t/m zondag geopend van 10.00 - 17.00 uur; de toegang is gratis.
Het adres is: Voorstraat 41, Egmond aan Zee, telefoon: 072-5061224.

In het maritieme tijdschrift "De Blauwe Wimpel" (ref. 6 en 7) werden in 2001 & 2002 de oorlogsmonumenten van de Nederlandse Koopvaardij beschreven.

Januari 2008

Ronald de Mes
Archivaris van de Vereniging van Oud-employé's der K.P.M

Egmond aan Zee --- 19 september 2007

Staande het oorlogsgedenkteken van de K.P.M. en hangend de plaat van de J.C.J.L

Nadat ons oorlogsgedenkteken op 19 september 2007 weer zijn plaats had gekregen, besloot het bestuur meer uitleg te verstrekken bij dit voor ons belangrijke monument. Aangezien het monument altijd in een hoofdkantoor stond, stond op de zuil geen verwijzing naar de K.P.M. Wel was een en ander uitgelegd in de Nedlloyd schenkingsbrief, die ook ingelijst en opgehangen is.
Men nam toen het besluit een "Kaart van de Scheepvaartverbindingen der N.V. K.P.M. voor 1940" uit ons archief te laten inlijsten met een bijpassende explicatie. Het bestuur van de Stichting Eckmunde was bereid hiervoor een stuk muur vrij te maken en op 7 oktober 2008 werden de lijsten opgehangen nadat het gedenkteken naar de vrije muur was verschoven.

Egmond aan Zee --- sinds 7 oktober 2008

De gedenkzuil met de twee lijsten naast het borstbeeld van Michiel Adriaansz. de Ruyter

In de kleine lijst de beschrijvende tekst:

1) deze kaart werd geschonken door de "Vereniging van oud-employé's der K.P.M."